Joannici

Powstanie zakonu. Zakon joannitów (zwanych też szpitalnikami, a od 1530 r. kawalerami maltańskimi), powstał jeszcze przed pierwszą krucjatą. Jego początki wiążą się ze szpitalem św. Jana Chrzciciela założonym przez mieszczan z włoskiego miasteczka Amalfi. Przy szpitalu szybko powstało nieformalne bractwo zakonne pod wodzą legendarnego Gerarda. W czasie pierwszej krucjaty szpital założony w Syrii okazał się bardzo przydatną instytucją, zaś istniejące przy nim bractwo przekształciło się pod wodzą Rajmunda de Puy w zakon rycerski, który w 1113 r. został oficjalnie zaakceptowany przez papieża Paschalisa II. Zakon joannitów miał od początku charakter międzynarodowy i przyjmowano do niego wszystkich szlachetnie urodzonych rycerzy katolickich bez względu na ich narodowość. Wilhelm z Tyru jako pierwszego patrona joannitów opisuje św. Jana Jałmużnika (św. Jan Jałmużnik w VI w. odrestaurował kościół pw. św. Jana Chrzciciela, nazywany od tej pory kościołem św. Jana Jałmużnika, a znajdujący się na terenie nadanym później joannitom). Źródła wskazują jednak, że patronem zakonu od początku był św. Jan Chrzciciel. Joannici w Polsce. Na ziemie polskie joannici zostali sprowadzeni przez księcia Henryka Sandomierskiego, który przed 1166 r. nadał im Zagość (woj. świętokrzyskie) z kilkoma wsiami. Najprężniej zakon rozwijał się na Śląsku, gdzie joannici, popierani przez biskupa wrocławskiego Zyrosława II (1170–98), założyli w latach 80. XII w. komandorie w Tyńcu nad Ślężą, Strzegomiu, Łosiowie, Piławie, Bardzie oraz w należących do nich Grobnikach k. Głubczyc, a później Makowie (1221).

Rozwój zakonu został zahamowany w latach 1225–50, być może z powodu ekspansji na te ziemie franciszkanów i dominikanów oraz strat poniesionych w bitwie pod Legnicą, gdzie zginęli prawie wszyscy bracia. Dopiero od 2. poł. XIII w. zaczęto fundować nowe komandorie: we Lwówku i Złotoryi, w Solcu (1256), Wrocławiu (1273), Głubczycach (1279), Brzegu (1280), Cieplicach (1281), Oleśnicy Małej (1312), Dzierżoniowie (1338) i Koźlu (ok. 1400?). Działalności Zakonu sprzyjali szczególnie królowie – Władysław IV, który starał się o utworzenie przeoratu polskiego, i Jan III Sobieski. Głównym zajęciem joannitów na terenach dzisiejszej Polski, podobnie jak w innych częściach Europy, była działalność gospodarcza i duszpasterska. Prowadzili oni własne parafie i obejmowali patronat nad kościołami parafialnymi. Ufundowali kościoły w Tyńcu nad Ślężą, Gościsławiu, Strzegomiu, Łosiowie, Makowie oraz w XIV w. wiele kościołów filialnych w Małopolsce (np. w Niemilu, Owczarach, Jaworowie i Kłosowie). Konieczność obsługiwania licznych parafii spowodowała klerykalizację zakonu na Śląsku. Własne szpitale joannici prowadzili tylko w Kłodzku i Złotoryi, a w zarząd przejęli szpitale w Głubczycach (od 1283 r. do reformacji) i we Wrocławiu (1335–75). Przy niektórych klasztorach organizowali szkoły, np. w Strzegomiu szkoła istniała już w 1239 r., a we Wrocławiu w 2. poł. XIV w. W 1775 r. powstał w Polsce Wielki Przeorat, połączony w 1798 przez cara Pawła I z przeoratem rosyjskim w jedno zgromadzenie (rozwiązane w 1817 r.). W zaborze pruskim komandoria joannitów (z wyjątkiem wrocławskiej) przestały istnieć w 1810 r. – wydano wówczas akt sekularyzacji dóbr zakonnych. Joannici na ziemi głubczyckiej. Okolice Głubczyc podlegały komturii Grobniki, do której w różnych okresach należały wsie: Babice, Bernacice, Debrzyce, Dziećmarów, Dzierżysław, Jaroniów (dzisiejszy Baborów), Lisięcice, Nowosady, Ludmierzyce. W Głubczycach joannici sprawowali nadzór nad kościołem parafialnym, obok którego stał, należący do zakonu, tzw. Krzyżowy Dwór. Zakon współcześnie. Obecnie Zakon Maltański to wspólnota katolicka złożona zarówno z zakonników, jak i z osób świeckich i będąca suwerennym podmiotem prawa międzynarodowego. Zakon zorganizowany jest w przeoraty i związki narodowe, m.in. polski, założony w 1920 r. Po II wojnie światowej Związek Polskich Kawalerów Maltańskich odrodził się na emigracji, a w 1992 r. został reaktywowany w Polsce. Tradycja przynależności do Zakonu Maltańskiego przetrwała do dziś w wielu rodach szlacheckich. Krzyż maltański. Najbardziej znanym symbolem joannitów jest charakterystyczny krzyż (biały na czerwonym polu). Formą nawiązuje do krzyża greckiego, jednak jego ramiona stanowią cztery promienie rozszerzające się na zewnątrz i rozwidlone na końcu. Ta forma krzyża została zatwierdzona przez papieża Sykstusa V bullą z 1589 r. Krzyż maltański ma swoją symbolikę. Jego cztery ramiona przypominają o czterech cnotach: wierności, honorze, wstrzemięźliwości i przezorności, biała barwa symbolizuje cnotę czystości, a osiem krańców – osiem błogosławieństw, jakie Jezus Chrystus przekazał w Kazaniu na Górze oraz osiem cnót rycerskich.

Szlak Rycerzy Joannitów na Opolszczyźnie – Google